İZMİR 2022 yılı dar ve sabit gelirli fiyatlı ve emekliler açısından kuvvetli bir yıl olurken Anadolu yakası escort bayan bu kesitlerin gelirlerindeki artış enflasyonun epey gerisinde kaldı 2023 yılı için ise kapıda bir umut görünmüyor Tekrar 2022 yılı dış ticaret açığı cari açık enflasyon gelir dağılımı adaleti açısından kayıp Escort Kurtköy bir yıl olurken parası olanlar açısından ve bunu daha evvelce borsaya gayrimenkule bir devir kur muhafazalı mevduata yatıranlar açısından ise epey çıkarlı bir yıl oldu Prof Dr Yaşar Uysal Türkiye Maltepe escort nin gelir dağılımının çok bozulması ve dar sabit gelirlilerin temel muhtaçlıklarını karşılamaktan uzak kalmasıyla tanımlanabilecek olan sosyal bir kriz ile gençlerin birçoklarının yarınlara ve ülkenin geleceğine güvenmeyip yurt dışına gitmek istemesiyle tanımlanabilecek olan yarınsızlık krizi yaşadığını söyledi
Dokuz Eylül Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof Dr Yaşar Uysal Türkiye iktisadının 2022 yılını ve 2023 den beklentilerini kıymetlendirdi
‘KARMAŞIK İKTİSAT FOTOĞRAFI İLE KARŞI KARŞIYAYIZ
Türkiye iktisadı bir kriz ile karşı karşıya mı Birinci bakışta nasıl bir görünüm sunuyor
Türkiye iktisadının mevcut fotoğrafı her isteyene istediği imgeyi verebilecek niteliklere sahip Bir taraftan bakarsan kara kışı öbür bir taraftan sıcak yazı bir diğer taraftan hem sararmış ağaçları hem de açan tomurcukları görebilirsiniz Hakikaten enflasyon gelir dağılımı cari açık boyutlarından epey karamsar bir durum ile karşı karşıyayız Fakat yavaşlamış da olsa bu sene iktisat yüzde 5 dolayında büyüyecek İşsiz sayısı yüksek olsa da işsizlik oranında biraz gerileme var
Kriz olup olmadığına ait bir yanıt verebilmek için krizi nasıl tanımladığınız kıymetli Türkiye de kriz denildiğinde anlaşılan şey döviz kurlarının süratle artması ve eşzamanlı olarak enflasyonun süratle artması ve iktisadın küçülmesi anlaşılmaktadır 1994 ve 2001 krizleri bu durumun tipik örnekleridir 2021 yılının son çeyreğinde kurlarda yaşanan artış akabinde enflasyonun denetimden çıkması kriz emareleridir Fakat iktisat büyümeye devam etmiştir
Ekonomi idaresi kur muhafazalı mevduat uygulaması ve daha çok net kusur ve noksan hesabından gelen dövizler ile kurları belirli bir seviyede şimdilik tutabiliyor Enflasyon çok yüksek seviyelerde seyrediyor Fakat iktisat büyüyor Hasebiyle klâsik kriz tarifine uygun bir durum yok üzere Fakat Türkiye de çok daha farklı bir krizden de bahsetmek mümkün O da gelir dağılımının çok bozulması ve dar sabit gelirlilerin temel gereksinimlerini karşılamaktan uzak kalmasıyla tanımlanabilecek olan sosyal bir krizdir Buna gençlerin birçoklarının yarınlara ve ülkenin geleceğine güvenmeyip yurt dışına gitmek istemesiyle tanımlanabilecek olan yarınsızlık krizini ekleyebiliriz
Bunlara bir de 40 milyar doları aşan cari açığın yansımaları bir yılda vadesi gelecek 185 milyar dolarlık dış borcu nasıl çevrileceği ve yetersiz merkez bankası net rezervlerini eklediğimizde potansiyel kriz risklerinin bulunduğunu da ekleyebiliriz Bu potansiyelin harekete geçip geçmeyeceği iktisat idaresinin alacağı tedbirlere bağlıdır Hasebiyle hayli karmaşık bir iktisat fotoğrafı ile karşı karşıyayız
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati 2022 nin en makus yıl olarak tarihe geçeceğini söyledi 2022 yi geride bırakırken makroekonomik göstergeler açısından bu yılı nasıl değerlendirirsiniz
2022 yılının dış ticaret açığı cari açık enflasyon gelir dağılımı adaleti açısından kayıp bir yıl olduğu açıktır Tekrar 2022 yılının parası olanlar açısından ve bunu daha evvelden borsaya gayrimenkule bir periyot kur muhafazalı mevduata yatıranlar açısından epey yararlı bir yıl olduğu söylenebilir 2022 yılının en makus yıl olup olmadığını söylemek için 2023 ve 2024 yıllarını da yaşamamız gerekiyor Fakat bu iki yıl geçtikten sonra daha gerçekçi bir kıymetlendirme yapabiliriz
2022 YILI FİYATLI VE EMEKLİLER AÇISINDAN EPEYCE KUVVETLİ GEÇTİ
2022 de enflasyon ve beraberinde getirdiği hayat pahalılığından geniş halk kitleleri emekçi memur ve emekliler çok fazla etkilenmiş durumdalar Hükümet enflasyon ve hayat pahalılığı ile uğraşta başarılı olabilir mi
2022 yılı dar ve sabit gelirli dediğimiz fiyatlı ve emekliler açısından epeyce şiddetli geçti Bu kısmın gelirlerindeki artış enflasyonun epey gerisinde kalmıştır Tekrar küçük işletmeye sahip çiftçiler ve küçük esnaf da epeyce güçlü bir yıl geçirdi Bu zorlukları aşmak için bu kısımların daha fazla kredi kullanma yoluna gittiği görülüyor Hakikaten 2021 yılı sonuna nazaran 2022 yılında geçen 11 ayın sonunda vatandaşlar konut araba ve gereksinim kredilerinden oluşan tüketici kredisi kullanımı 243 milyar TL kredi kartından kullanılan ölçüsü 182 milyar TL artırmıştır Esnafların kredi borcu ise 28 milyar TL artmıştır Toplam ticari krediler ise 1 9 trilyon TL artmıştır Neredeyse her kesim borçlanarak varlığını sürdürmeye çalışmaktadır Çiftçiler ise borçlarını ödemekte zorlanmaktadır
Enflasyon ile uğraş ekonomik toplumsal ve politik yan tesirleri epeyce fazla olabilen bir meseledir Bu nedenle seçimden evvel iktisat idaresinin enflasyonla gayret maksadıyla para maliye ve yapısal tedbirlerden oluşan bir program hazırlayıp uygulaması hayli güç görünüyor Ayrıyeten mevcut faiz ve mümkün yeni bir kredi genişlemesi siyasetiyle enflasyonun düşürülmesi de mümkün değildir Enflasyon matematiğin gücüyle yani 2021 yılı aralık ve 2022 yılı ocak ayındaki yüksek oranlı enflasyon sayılarının yerine daha düşük yeni bilgilerin girmesiyle bilinen ismiyle baz tesiri ile düşecektir Enflasyonla gerçek çaba seçimlerden sonraya kalacaktır
Diğer taraftan enflasyonla gayret edilmezken hayat pahalılığına karşı yani gelirleri enflasyona karşı eriyen bölümler için yüksek oranlı taban fiyat artışı ile memur ve emeklilere yapılacak yüksek oranlı maaş artışları devreye alınacak üzere görünmektedir Taban fiyatta bu çerçevede bir artış yapılmıştır Yüzde 54 5 oranındaki artış bu kısmın 2022 yılı kayıplarını kısmen telafi etmiştir Fakat 2023 yılının birinci ayından itibaren bu bölümün gelirleri yine erimeye başlayacaktır Memur ve emeklilere yapılacak artırımın oranı şimdi bilinmiyor Lakin yüzde 30 civarında olabilir Bu oran da bu kısmın 2022 yılı kayıplarını telafi etmeye yetmeyeceği üzere 2023 yılının birinci yarısında da yoksullaşmasını engellemeyecek Kısaca tabir etmek gerekirse enflasyonla uğraşın yapılamayacağı hayat pahalılığının ise vatandaşı zorlamaya devam edeceği yeni bir yıl bizleri bekliyor üzere görünüyor
TARIMDAKİ ÜRETİM GERİLEMESİ BESİNLERDE FİYAT ARTIŞLARININ NEDENİ
Tarım ve hayvancılık kısmına farklı bir başlık açmak gerekir Sebze meyve fiyatları el yakarken et ve süt eserlerinin yanına yaklaşılmıyor Tarım ve hayvancılık kesimi ile tarım ve hayvansal eser fiyatlarını nasıl değerlendiriyorsunuz Bu alanda optimist olmak için bir neden var mı
2019 ve 2020 yıllarında tarım kesimi yüksek sayılabilecek oranlarda büyürken 2021 ve 2022 yıllarını içeren yedi çeyreğin dördünde küçülmüş yalnızca üç çeyrekte büyüyebilmiştir Bununla birlikte 2021 yılının dört ve 2022 yılının birinci üç çeyreğinde dalda üretim ortalama olarak yüzde 1 1 oranında azalmıştır Ülke nüfusunun her yıl yaklaşık bir milyon seviyesinde arttığı sayıları yaklaşık 5 milyona ulaşan sığınmacıların varlığı 50 milyona yakın yabancı turistin ülkeye geldiği dikkate alındığında tarımdaki üretim gerilemesinin besinlerde fiyat artışlarına neden olması kaçınılmazdır
Diğer taraftan TÜİK bilgilerine nazaran 2022 yılı ekim ayı sonu itibariyle tarımda kullanılan girdilerdeki son bir yıllık ortalama fiyat artışı mazotta yüzde 233 5 elektrikte yüzde 128 6 bileşik gübrelerde yüzde 207 1 ot ilaçlarında yüzde 112 1 böcek ilaçlarında yüzde 98 3 kesif yemde ise yüzde 147 8 oranında gerçekleşmiştir Bu datalar çerçevesinde tarım ve besin eserleri fiyatlarındaki artışın değerli bir nedeninin girdi maliyet artışları olduğu söylenebilir Bu girdilerin değerli bir kısmının ithal yahut ithal hammaddelerden üretildiği dikkate alınırsa girdi fiyatlarının gerisinde kurlardaki artış olduğu görülecektir Hasebiyle ziraî üretimin gereğince artmaması girdi fiyatlarındaki yüksek oranlı artışlar ve bunlara ek olarak nakliye maliyetlerindeki yükseliş besin fiyatlarındaki artışın temel nedenleri ortasında sayılabilir Kuşkusuz tarım siyasetlerindeki yetersizlik ve istikrarsızlık ile bölüme ve çiftçilere gereken ehemmiyetin verilmemiş olmasının yaşanan olumsuzluklardaki rolü de unutulmamalıdır
Sorunuzun ikinci kısmına yani ümit kısmına gelince Atatürk umutsuz durum yoktur umutsuz beşerler vardır demiş Türkiye dünyanın en hoş coğrafyasında çok büyük ziraî üretim potansiyeli ve çok varlıklı eser desenine sahip bir ülkedir Orta ve uzun vadeli bilim referanslı hakikat tarım siyasetleri ile tarımdaki problemleri da besin enflasyonunu da ortadan kaldırmak mümkündür Lakin böylesi tarım siyasetlerinin işe yaraması için makro ekonomik istikrarın da sağlanması gerekmektedir Hasebiyle yeterli bir iktisat programı bilimsel sistematik bir tarım siyaseti ile sıkıntıları çözmek mümkündür
SEÇİM ÖNCESİ MAKRO EKONOMİK İSTİKRARLAR BOZULABİLİR
2023 den beklentileriniz nelerdir ve nasıl bir iktisat öngörüyorsunuz 2023 ün seçim yılı da olduğunu düşünürsek uygulanacak seçim iktisadı iktisadın makro istikrarlarını nasıl tesirler
2023 yılında iktisatta yaşanacak gelişmeleri seçimler öncesi ve sonrası olarak iki farklı devirde ele almak gerekmektedir Yılın birinci yarısında genişletici para kredi ve maliye siyasetlerinin devreye alınabileceği öngörülebilir EYT düzenlemesinin yapılmasıyla emekli olacakların elde edeceği ikramiyeler ve fiyat artışlarının da tesiriyle seçim öncesinde iktisatta canlanma olacağı söylenebilir Döviz kurlarının mevcut seviyelerde tutulabilmesi durumunda iktisattaki canlanma dış ticaret açığı ile cari açığı artırabilecek enflasyon tekrar yükselme eğilimine girebilecektir Yeniden bütçe dengelerinde bozulmalar görülme mümkünlüğü yüksek olacaktır Münasebetiyle seçim öncesi makro ekonomik dengelerin bozulma mümkünlüğü bulunmaktadır
Bu çerçevede Türkiye nin ekonomik meselelerinin çözülmesine yönelik bütünsel ve fonksiyonel bir ekonomik programın hayata geçirilmesi ve makro ekonomik dengelerin sağlıklı bir yere oturtulduğunu görebilmek için seçim sonrasını beklemek gerekir Fakat seçim sonrasına ait şimdiden öngörü yapabilmek çok güç
CHP 3 Aralık ta ekonomik vizyon doruğu düzenledi CHP ve Millet İttifakı nın iktisat siyasetleri Türkiye iktisadını krizden çıkartabilir mi
Seçimler sonrası iktidara kim gelirse gelsin ekonomik sıkıntılarla yüzleşmek onların üzerine bütünsel olarak gitmek ve radikal tedbirler almak zorunda kalacaktır Aksi halde iki yıl içinde yine seçimlere gitmek kaçınılmaz olacaktır İktidara aday tüm kişi ve partilerin bunun farkında olduğunu sanıyorum Münasebetiyle seçim sonrası iktidara gelecek idarenin bu defa meseleleri çözmekten öteki dermanı olmadığını hem iktidarlarını korumak hem de ülkeyi daha uygun günlere götürmek için başarılı olmak zorunda olduklarını düşünüyorum