Michelle Starr
Kaç bin yıl mı? Kimse bunu kesin olarak bilmiyor. Yeniden de hassas karbon tarihleme teknikleri süreyi aşağı üst belirlemeye yardımcı oluyor.
İspanya’nın Bask Bölgesi’nde bulunan Erralla Mağarası’ndan 1985 yılında çıkarılan bir köpek humerusu [üst bacak kemiği], günümüzden 17 bin 410 ile 17 bin 96 yıl öncesine işaret ediyor. Gerçekleştirilen pek çok inceleme, bu kemiğin bir kurttan fazla bir köpekten, latince ismiyle Canis Familiaris’ten geriye kaldığını teyit ediyor. Bu durum, tarih öncesi bir çatlak humerusun günümüze kadar keşfedilen en eski köpek kemiği olduğunu gösteriyor.
PEK ÇOK SAV MEVCUT
Bu, köpeklerin evcilleştirilmesi sürecini bir bağlama oturtmak için harika bir bilgi noktası ve kurtlarla köpekler ortasında bir orta evre olduğu düşünülen “köpek gibisi kurtların” kalıntılarının vakit çizelgesi ve tabiatına ait yeni tartışmaların önünü açıyor.
Köpeklerin, kurt (Canis Lupus) atalarından hangi periyotta ve nasıl ayrıldıklarının yanı sıra ne vakit evcilleştirildikleri hâlâ tartışma konusu.
Kimileri, bu iki tıbbın 100 bin yıldan daha uzun bir müddet evvel birbirinden ayrılmaya başladığını düşünse de çok daha genel olarak, köpeklerin evcilleştirilmesinin 40 bin ile 20 bin yıl evvel başladığı kabul ediliyor. Bu sürecin, kurtların insan yerleşimlerine bağlandıkça kendi kendilerine evcilleşmeleriyle başlamış olması dahi beklenen.
Diğer yandan, biyolojik kalıntıların tanımlanması güç bir iş. Vakit DNA’da hasara yol açar ve geride tanımlanabilecek tek şey çoklukla kemikler olur. Kurtlar geçmişte çok çeşitli beden yapılarına sahip ya da bölge bazlı farklılıklar taşıyor olabileceği için bu öge da tam manasıyla emniyetli değil. Hâl böyleyken, köpek gibisi kurtları, 15 bin ile 40 bin yıl öncesinden kalan köpek ya da kurt gibisi özellikler sergileyen kemiklerden sağlarız.
EN ESKİ ÖRNEK 17 BİN YAŞINDA
Araştırmacılar, ‘evcil köpekler’ olarak sınıflandırılan -Eralla Mağarası kemiğinden daha eski- en eski kalıntıların, Batı Avrupa’daki Üst Paleolitik periyotta yaklaşık 17 bin ile 12 bin yıl evvel gelişen ve ‘Magdalenian’ ismi verilen bir kültürle temaslı olduğunu vurguluyorlar. Bu kalıntılar sırasıyla Fransa’nın Gironde ve Almanya’nın Bonn-Oberkassel bölgelerinde bulundu ve 15 bin 114 ile 14 bin 237 ve 14 bin 809 ile 13 bin 319 yıl öncesine tarihleniyor.
İspanya’daki Bask Eyalet Üniversitesi’nde misyonlu bir genetikçi ve antropolog olan Montserrat Hervella öncülüğündeki bir araştırma grubu, Eralla kemiğini incelemek hedefiyle birkaç tekniğe başvurdu.
İlkin, Dünya atmosferinde üretilen ve canlı doku tarafından emilen bir karbon izotopunun bozunma mühletini temel alan bir teknik olan ‘radyokarbon tarihlemesini’ kullandılar. Bu teknik, hayvanın en son yaşadığı ve nefes aldığı vakitten beridir geçen vakit dilimini daralttı.
Ardından cinsleri saptamak maksadıyla genetik ve morfolojik (kemiğin halini inceleyen) incelemeler gerçekleştirdiler. Bu teknik, kemiğin evcil bir köpek olan Canis familiaris’e ilişkin olduğunu teyit etti. Buna ek olarak, kemiğin sahibinin mitokondriyal soyu, Gironde ve Bonn-Oberkassel’de keşfedilen başka Magdaleni köpeklerle ortaktı.
SON BUZUL DORUĞU BİZLERİ BİRBİRİMİZE YAKLAŞTIRDI
Bu soy, bu çeşit köpeklerin köklerini, günümüzden yaklaşık 22 bin yıl önceye, çok seviyedeki soğuğun gezegenimizi tesiri altına aldığı ve “aşırı” sözünün bile tanımlamaya yetmeyeceği şiddetli hayat şartlarının yaşandığı ‘Son Buzul Zirvesi’ denilen buzul çağının zirve noktasına kadar geriye götürüyor.
Bask Eyalet Üniversitesi’nden arkeolog Conchi de la Rúa, “Eldeki sonuçlar, en azından Paleolitik avcı-toplayıcıların kurt üzere yırtıcı tiplerle etkileşiminin o periyotta batı Avrupa’daki iklim krizinin yaşandığı bölgelerdeki buzul sığınağı alanlarında artmış olabileceğini gösterirken, kurtların evcilleştirilmesinin şimdiye dek öne sürülenden daha erken yaşanmış olması ihtimalini artırıyor” diyor.
Kemikler üzerinde yapılan tarihlendirme, bizlere köpek gibisi kurtlarla ilgili değerli bir dönüm noktasını gösteriyor. Araştırmacılara nazaran, bu bulgu, köpek gibisi kurtların köpeklerin atalarına dönüştüğü varsayılan evcilleştirme sürecini tekrar gözden geçirmemiz gerektiği manasına gelebileceğini gösteriyor.
Diğer yandan, kısa müddet evvel gerçekleştirilen diğer araştırmalar, köpeklerin evcilleştirilmesi olayının bir kezden fazla gerçekleştiğini ortaya koyuyor. Bu senaryoya nazaran, köpeklerin ve köpek gibisi kurtların öncü bir köpek olarak bir ortada yaşamış olması da katiyen akla yatkın görünüyor.
Tıpkı köpek dostlarımız üzere, bilim insanları da bir müddettir bu kemiği kemiriyor olabilirler.
Yazının yepyenisi Journal of Archaeological Science isimli mecmuadan alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)