“Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” oyununun isminin ezberlemek de, unutmak da güç. Bir de buna Anıl İnce, Erden Tunatekin, Müzeyyen Dingin ve Yasemin Ertorun’un başarılı performanslarını ekleyince ortaya seyri kolay, eleştirisi ağır bir oyun çıkıyor.
Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Yönetmen”, Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Kostüm Tasarımı” mükafatlarına layık görülen “Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” izleyicilerle buluşmaya devam ederken biz de direktör Cenk Dost Verdi ile konuştuk. Kendisine uyarlamanın inceliklerini, Grup Kafile’nin çalışmalarını ve Galy Gay’leri Jeraiah Jip’lere çeviren baskıyı sorduk.
‘BRECHT’İN ‘ADAM ADAMDIR’ VE ‘KURALDIŞI VE KURAL’ İSİMLİ OYUNLARININ BİR BİRLEŞİMİ’
“Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” nasıl ortaya çıktı? Bu türlü bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?
Oyun, Brecht’in ‘Adam Adamdır’ ve ‘Kuraldışı ve Kural’ isimli oyunlarının birleştirilmesiyle oluşan bir uyarlama eser. İki metin de kendi başına Brecht’in epik tiyatro kuramı için epeyce bedelli. Tiyatrodan zarurî bir müddet başka kaldığım periyotta Brecht okumaları yaparken ikisini de art geriye okuyunca bunun bir bütün olarak nasıl oynanacağını hayal etmeye başladım ve o devir metinler üzerine çalışma fırsatım oldu. Tekrar tıpkı devirde Takım Kafile ile sık sık haberleşiyor ve bu mecburî orta bittiğinde kesinlikle birlikte bir seyahate çıkmayı hayal ediyorduk. Bilhassa oyuncular açısından hayli maharetli hale gelen bu birleştirme, Grup Kafile ile tanışıklığımın birinci eseri oldu. Ömür Gülseven ve Tülin Ulutürk’ün dramaturgluğuyla da şimdiki son halini aldı. Oyuncu arkadaşlarımın ve yaratıcı takımın inancı ve özverisiyle de sahneye taşınmış oldu.
Peki bu uyarlama esnasında nelere dikkat ettiniz, öncelikleriniz neydi?
Etik ve estetik açıdan iki başka kriterimiz/kaygımız vardı. Etik açıdan: Türkiye’de uyarlama iş yapmak epeyce handikaplı, kuralları ve hudutları belgisiz bir alan. Bu yüzden suistimale açık bir biçim. Zira bilhassa müellif açısından emek hırsızlığına düşmeden yapmak birtakım etik hassasiyetler gerektirmekte. Biz bu birleştirmeden doğan tekrar yazımlar nedeniyle işin bir uyarlama olduğu kanısına varabilsek de geri kalan kısımlar için neredeyse gerçek metinlerin (kabaca) yüzde 70’ini kullandık. Bu yüzden aslında elimizde yeniden de telif ödemesi her yıl nizamlı yapılan bir oyun var. Estetik açıdan dikkat edilen tarafı ise, dramatik olarak çift kıssa katmanlı bu birleştirmenin bir bütün olarak anlaşılabilmesi üzerine yapılan dramaturji çalışmalarıydı. Bilhassa sadık kalınan metinler gereği çift kıssa katmanının korunması yapılan çalışmalar sonunda vardığımız yeni metin, benim tiyatroda “yeni” olarak kabul ettiğim ve denediğim bir biçim oldu.
Oyuncuların performansı ve birebir anda birkaç karakteri oynadıkları için geçirdikleri ani karakter değişimleri de uygun alkış aldı. Oyuncu seçimi ve idaresi konusunda neler söylemek istersiniz?
Önerdiğimiz oynayış biçimi aslında bir yenilik değilse de hem fizikî hem de mental manada epey ağır bir kondisyon gerektiriyordu. Bu bağlamda oyuncu arkadaşlarıma emekleri ve sabırları için tekrar teşekkür etmek isterim. Grup Kafile daha evvel de öbür takım ve projelerde bir arada çalıştığım, yeteneğine ve mesleksel ahlakına güvendiğim insanlardan oluşan bir gruptu ve aslında ben onları değil onlar beni seçmiş oldu. Hasebiyle bir Brecht işi yaparken gereken ortak ideolojik temel tabiatıyla oluştu ve bu, işin estetiğine de yansıdı diye düşünüyorum.
Yönetmek konusunda da tekrar “bir Brecht işi yaparken” diye kelama girmem gerekiyor sanırım. Bu derece politik bir metni fakat kolektif gayretle ayağa kaldırabilirsiniz. Direktör tiyatrosu diye isimlendirdiğimiz çalışma çeşidi ile bilhassa oyuncular açısından bu derece verimli bir oyun bu metinlerden elde edilemeyebilirdi. Esasen bu kolektif çalışma Takım Kafile’nin de kendi tiyatral yaklaşımının temeliydi.
‘OYUN, GÖSTERMECİ BİÇİMİ TAKVİYELER NİTELİKTE’
Oyundaki gölge kullanımı ve kostümler de ayrıyeten konuşmaya kıymet. Biraz da bundan bahsedelim mi?
Bertolt Brecht epik tiyatro kavramını tanımlanabilir çerçeveye oturtmuş, geliştirmiş bir tiyatro insanıdır. Bizim tercih ettiğimiz yapıtları de bu manada güzel örneklerindendir. Münasebetiyle kaçınılmaz olarak epik, yani göstermeci biçim önerisi ile sahnelemeye çalıştığımız oyunun öbür ögeleri da bu göstermeci biçimi takviyeler nitelikte olmalıydı. Yani üslubun desteklenmesi ve oyunun gerçekçilik tabanına oturmaması açısından dekor, siluet ve gölgelerle neredeyse komik-egzajere bir dizaynla var edildi ve birtakım kostümler beyaz üzerine siyah, çalakalem boyama tekniği ile boyanarak yalnızca temsil etmeleri gereken şeyin birer göstergesi halinde oluşturuldu. Farklı olansa sanırım birden fazla tipi oynayan oyuncuların tam da o esnada, sahne üzerinde çift istikametli olarak tasarlanmış kostümleriyle güya bir defter sayfası değiştirir üzere, seyirciden saklamadan kostüm değiştirerek tipler ortasında geçiş yapıyor olması. Aldığımız seyirci yorumlarında bu dizaynın oyunun göstermeci biçimini destekleyen, oynamayı ve izlemeyi eğlenceli kılan en baskın ögesi olduğu istikametinde.
‘MİLİTARİZMİN EN KOLAY DENKLEMİ: AÇ BIRAK, KÖLELEŞTİR, ŞÜKRETTİR VE SAVAŞTIR’
Basit bir hamal olan Galy Gay, fakir ve çaresiz halkın bir temsili olarak duruyor. Galy Gay’i acımasız bir asker olan Jeraiah Jip’e çeviren baskıyı, iktidarın manipülasyonu ve çıkarı üzerinden okuyabilir miyiz?
Evet, tam da o denli. Hem de -ne yazık ki- yüzyıllardır pompalanan militarizmin en kolay denklemi diyebiliriz buna. Aç bırak, köleleştir, şükrettir ve savaştır. Devlet düzeneğini eline geçirmiş her faşist, kapitalist ya da din tandanslı hükümet kendi sömürüsünü baki kılabilmek için biz Galy Gay’lerden birer savaş makinesi çıkartmanın peşindedir. Ve bunu yalnızca karın tokluğuna razı ederek yapabiliyor olmaları inanılmaz. Bu karşılık, galiba birinci sorunuzdaki “Böyle bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?” sorusuna da bir karşılık. Zira yeniden savaş aykırısı bir şeyler söylemenin tam sırası.
“Gürültü çıkarmaya devam edeceğiz…” diyen Grup Kafile’nin ikinci oyunu bu yanılmıyorsam. Bize Grup Kafile’yi ve yeni çalışmalarınızı anlatır mısınız?
Evet, birinci olarak 2018 yılında Erden Tunatekin’in yönettiği Boris Vian’ın “Generallerin Beş Çayı” oyunundan sonra bu ikinci gürültümüz, yani oyunumuz. Grup Kafile tiyatral serüvenini kalabalık bir kafile halinde, çeşitli biçim araştırmaları yapmak üzere planlayan bir yapı diyebiliriz. Yalnızca oyun provalarında değil takım içi çeşitli okumalar ve fizikî çalışmalarla da bu araştırmasını devam ettiriyor. Bu çalışmalar sonucunda ortaklaşa edinilen tecrübeler, maharetler ve verilen kararlar doğrultusunda yeni projeler elbette gündemde. Lakin ne yazık ki ülkece içine sürüklendiğimiz ekonomik krizin ve bu krizden bağımsız olmamakla birlikte özel tiyatroların kronik problemlerinin, bu sıkıntıların görmezden gelinişinin getirdiği ayrıca sorunların ağır yükü altındayız. Umutsuz muyuz? Hayır, asla. Tüm bunlar yalnızca çıkartacağımız bir sonraki gürültünün tesirini ve şiddetini artıracak, biliyoruz.
Tiyatroya ilgi duyan gençlere neler tavsiye edersiniz?
Bolca okuyup, çokça oyun izlediklerini esasen var sayarsam birinci ve en kıymetli tavsiyem kendi vücutlarına sahip çıkmalarıdır. Bu hem fizikî açıdan hem de ruhsal açıdan bir önemseyiş olmalıdır. Bir de sanırım ne anlatmak, nasıl anlatmak ve neden anlatmak istediklerine bu mesleği yaparken her gün tekrar karar vermeliler. Ve doğal bu işin seyircisiz olmayacağını da daima hatırlamaları gerektiğini söyleyebilirim. Onlarla tanışmak ve çalışmak için daima hazırız biz.
Oyunun gösterim takvimini bizimle paylaşır mısınız?
11 Aralık Pazar Kadıköy Boa Sahne, 20 Aralık Salı Cevahir Sahnesi.