Hazal Yalın
Yılın birinci seçkisi iki yazıdan oluşuyor. Birincisi, Kommersant’ın Türkiye bahisli, “yeri doldurulmaz Recep” başlığıyla yayınladığı makale. Bunun tamamını çeviriyorum. İkinci yazı ise Nezavisimaya Gazeta’nın, Putin’in Duma’daki küme önderleri ve Duma idaresiyle muhtemel görüşmesi üzerine yazısından kısa bir kısım. Bu görüşme, RFKP tarafından Kremlin’e siyasi baskının bir kesimi sayılıyor.
‘Erdoğan için en başarılı olan yılın akabinde en başarısız yıl gelebilir’
Erdoğan’ı 2022 yılının dünyadaki en başarılı siyasetçisi olarak anmak mümkün. Rusya’nın Ukrayna’da askeri harekâtı başladığından beri geçen aylar boyunca çatışmanın dışında kaldı ve kalıyor, ve taraflar ortasında fiilen alternatifsiz bir arabulucu statüsünü de koruyor. Bu durumdan siyasi olduğu üzere azımsanmayacak iktisadi yararlar da elde ediyor. Ve bu, 2023’te planlanan başkanlık ve parlamento seçimlerini dış siyasetin mukadderatını değiştirebilecek bir olay haline getiriyor: Erdoğan kaybedecek olursa büyük bir bölgede kurulan karşılıklı alakalar modelinin önemli bir biçimde gözden geçirilmesi gerekecek.
Erdoğan çoktandır Rusya için olduğu üzere batı için de özgül bir ortak. Mesela daha evvel, NATO’daki müttefiklerinin öfkesine karşın Rusya’dan S-400 füze sistemleri almıştı, keza Rusya’daki meslektaşı Putin ile birlikte Suriye’deki nüfuz alanlarının yine çizilmesine girişti. Buna paralel olarak ABD ile de F-16 alımı görüşmeleri yürütüyor ve Ukrayna’ya Bayraktar satıyordu; 2018 sonunda pek az kişi, bunların Rusya ile direkt askeri çatışmalarda kullanılacağını düşünebilirdi. 24 Şubat 2022’den beri Erdoğan’ın durumu eşsiz hale geldi.
Rusya ile Ukrayna ortasındaki birinci görüşmeler Belarus’ta yapıldı, ancak bir ay geçmeden Rusya kıtalarına Kiev’e birinci yürüyüş için köprübaşı olan bir ülkenin arabulucu niteliklerine uygun olmadığı ortaya çıkmıştı. Alternatif arayışı için fazla düşünmek de gerekmedi: 10 Mart’ta Antalya’daki bir diplomasi forumunda Lavrov, Ukraynalı meslektaşı Kuleba ile görüştü; 29 Mart’ta da heyetler Dolmabahçe Sarayı’nda kapsamlı görüşmeler yaptılar. Türkiye Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu şöyle dedi: “Moskova ve Kiev’in tavırlarının yaklaştığını memnuniyetle gözlüyoruz.” Görüşmeciler hakikaten de kapsamlı bir barış mutabakatının dağların ardında olmadığı sinyalini vermişlerdi. Fakat bu umutlar yıkıldı.
Uzayan çatışma Erdoğan’a, her ne kadar barışa bir an evvel varılması gerektiğini söylemekten yorulmasa da, memleketler arası nüfuzunu güçlendirme talihi verdi. Kriz ne kadar uzarsa Rusya’ya o kadar çok yaptırım uygulanacak ve bunların etrafından dolanmaya yardım eden Türkiye için de o kadar avantajlı olacaktı. The New York Times, Rusya dış ticaretine dair kapsamlı bir incelemesinde (bunlarla ilgili resmi bilgiler yıl başından beri yayınlanmadı), Moskova ile Ankara ortasındaki ticaret hacminin Ukrayna’da kapsamlı askeri harekâtların başlamasıyla birlikte yüzde 198 (ekim ayı verileri) arttığını gösteriyor.
Türkiye idaresi ticaretten elde ettiği yüksek gelirden öteki Rusya ile batı ortasındaki krizden bir dizi bonus da kazandı. Bunlara doğalgaz hub’unu, İstanbul’da imzalanan hububat muahedesini, Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılma müracaatından sonra NATO üzerinde yeni bir baskı aracı elde edilmesini katabiliriz.
Erdoğan’ın hareket kabiliyeti de harika bir inceliğe vardı. Putin’i daha evvel olduğu üzere “değerli dostum” diye anıyor lakin bu, Putin’in hareketlerini sertçe eleştirmesine mahzur olmuyor. Eylül ayında Amerikan PBS’e verdiği mülakatta şöyle demişti: “Neticede hiçbir başkan rastgele bir yanılgı olduğunu söylemeyecek. Kimse, evet, ben yanılgı yaptım, demeyecek.” Böylelikle krizden başarılı bir çıkış için Putin’in yüzünü kurtarmasına müsaade verilmesi gerektiğini ima ediyordu. Gazeteci, batı ülkelerinin Rusya ordusunu suçladığı savaş kabahatleri konusunu açınca Erdoğan yine temkinli bir formda savuşturdu: “Bu konuda en ülkü karşılık BM tarafından girişilecek hareketlerin sonucu olacaktır. Onlar yardımıyla bu tartışmalara ışık tutulacaktır. Şayet bu türlü bir şey yoksa, benim bir başkan olarak beyanatta bulunmam güç olur. Bu bizi, dış siyasette dengeyi korumayan bir ülke konumuna düşürür. Biz rastgele birinin tarafını tutmak zorunda değiliz.”
Gerçi Erdoğan durumunu her vakit gizliyor değil. Bazen Rusya idaresinin gönlüne uygun beyanatlar da yapıyor.
Erdoğan geçtiğimiz günlerde kendisinin batının bir kesimi olmadığını vurgulayarak şöyle demişti: “Ne yazık ki Rusya-Ukrayna savaşına batı yalnızca provakatif ögeler soktu.”
Kremlin’in Erdoğan’ın Esad’la üçlü bir doruğa katılmaya hazır olduğu değerlendirmesini yaptığı da açık. Bu istikamette birinci adım atıldı: 28 Aralık’ta Türkiye ve Suriye savunma bakanları Moskova’da buluştular; bu iki ülke ortasında 11 yıldır birinci resmi temastı. Keza, Moskova ve Ankara ortasında kolluk kuvvetleri düzeyinde işbirliğinin devam ediyor olması da değerli; geçtiğimiz günlerde Rusya Genel Savcısı İgor Krasnov Türkiye’ye gitti.
Erdoğan’ın Kırım’ı asla Rusya toprağı olarak kabul etmeyeceği halindeki kelamları daha evvel sık sık Rusya medya organlarının başlığına çıkıyordu; lakin bugün birtakım açıklamalar Moskova’da daha çok meydan okuma olarak duyuluyor.
Mesela Erdoğan, Rusya’nın Ukrayna çatışmasından rastgele bir toprak kazanımıyla çıkmaması gerektiğini söyledi; halbuki DHC, LHC, Zaporoje ve Herson oblastleri Rusya bünyesine katıldı ve bu karar Rusya müktesebatına nazaran iptal edilemez. Lakin Erdoğan buna aldırış etmiyor.
Rusya kıtaları Dinyeper’in sol kıyısına çekildiklerinde Erdoğan şöyle demişti: “Rusya tarafının Herson konusundaki son kararı olumlu bir adım, değerli bir karardır.” Moskova’dan bu kelamlara rastgele bir resmi reaksiyon gelmedi.
Rusya dışişleri, Azerbaycan’ın Ukrayna’ya gönderdiği jeneratörlerle ilgili rahatsızlığını tabir ettiğinde de Türkiye’ye yönelik özel bir yaklaşım ortaya çıktı. Bundan birkaç gün evvel bir Türk şirketi Odessa limanında birkaç yüzen elektrik santrali demirleme niyetinde olduğunu açıklamıştı ve Moskova’dan hiçbir reaksiyon yoktu.
Ama Türkiye’nin Ukrayna ile açık ve etkin askeri işbirliğine devam etmekte olması en açık örnek.
Kiev ve Ankara yazın, Ukrayna’da Bayraktar üretimi için bir fabrika açılması konusunda anlaştılar; şirketin kurucularından biri olan Haluk Bayraktar (kardeşi Selçuk, Erdoğan’ın kızıyla evli), bu işbirliğinin ticari olmaktan fazla ülkülerle ilgili olduğunu açıkladı. BBC’ye şöyle dedi: “Para bizim için öncelik değil. Bizim işimizde para ve maddi kaynaklar hiçbir vakit emel olmadı. Ukrayna ile dostluk ve işbirliğimiz uzun yıllardır devam ediyor. Bu yüzden, bize ne kadar para teklif ederlerse etsinler, mevcut durumda onlara satmak kelam konusu değil.” (Yani Moskova teklifte bulunacak olsa da Rusya’ya Bayraktar satmayacak.) “Şu anda bütün dayanağımız Ukrayna’ya.” Farklılığı göstermek için belirtmek gerek: Kazakistan neredeyse tıpkı sırada kim olursa olsun silah satışını büsbütün kesti. Muhakkak ki Astana bu silahların üçüncü ellerden Ukrayna’ya geçebileceğinden ve bunun Rusya ile ilgileri bozacağından kaygılıydı.
Sadece altı ay sonra (ya mayıs ya da haziranda) Türkiye’de başkanlık ve parlamento seçimleri yapılacağı düşünülürse, şunu ileri sürmek mümkündür: Bu ülkenin yurttaşlarının seçimi yalnızca Ukrayna krizinin bundan sonra alacağı biçime değil NATO’nun tavrına, Rusya’nın yaptırımların etrafından dolanma imkânlarına ve kuşkusuz Yakındoğu’daki duruma tesirde bulunacaktır. Erdoğan’ın tekrar seçilme bahtını kıymetlendirmek lakin muhalefetin kendi adayını belirlediğinde mümkün olabilecek, lakin partisinin rakipleri karşısındaki reytingine bakılırsa durum en azından istikrarsız. Yani Erdoğan için en başarılı olan yılın akabinde en başarısız yıl gelebilir. (Kirill Krivoşeyev / Kommersant, 4 Ocak)
‘Putin’in Duma idaresi ve kümesi olan parti önderleriyle görüşme planı’
Kremlin, Putin’in Duma idaresi ve duma kümelerinin başkanlarıyla görüşme niyetini gecikmeksizin duyuracağını açıkladı. Böylece RFKP MK Lideri Zyuganov’un görüşmenin hazırlanmakta olduğu açıklaması bir yandan doğrulanmış olurken başka yandan bunun için çabuk edilmediği ve tarihiyle gündeminin lider tarafından tespit edileceği açıkça kavratıldı. Komünistler Duma’daki partilerin temsilcilerinin eylül-aralık aylarında televizyona çıkma sıklığıyla ilgili bir de tahlil yayınladılar. Putin’le harekât deneyimleriyle ilgili görüş alışverişinde bulunma niyetindeki Zyuganov birinci sırada. …
Görüşmenin bir an evvel yapılmasını isteyen … Zyuganov, “nazi rejiminin denazifikasyonu ve demilitarizasyonu için lider tarafından verilen misyonları yerine getirmek için” yılın bilançosunu çıkarmanın, deneyim alışverişinin ve harekâtın yürütülmesine yönelik iktidarın çalışmasını şekillendirmenin zorunlu olduğunu söylemişti. … (D. Garmonenko / Nezavisimaya Gazeta, 3 Ocak)