Neslihan Eser
Kitaptan bir cümle: Ben tutukevinin avlusunda kaldırım çiçeği bayan ve genç kızların, hani galip gelirken kendini yenilmiş ilan edecek kadar şık olan şu kızların yüzlerinde gülümseyen üstünlüğü gördüm. Bu zarafet, kalın duvarlar ortasına hapsedildiğine nazaran tehlikeli olmalı.
Bir kabare yıldızı aslında, muharrir olmakla birlikte sahnelerin ışıltısı ve alkışıyla ismi anılıyor Emmy Hennings’in. Dada akımının kurucularından olduğunu söylersek, 1’inci Dünya Savaşı’nı görmüş ve yaşamış sanatçı ve muharrirler ortasında olduğunu da kestirim edecektir okur.
Emmy Hennings’in ‘Hapishane’ romanı, periyodun en değerli yapıtlarından biri sayılıyor. Hennings, sonsuz duruluktaki sadeliği ve gündelik hayattaki hayatını, lüksten uzak cümlelerle gerçekliğe büründürüyor. Paris’teki bir kabarede sahne almak için Almanya’dan ayrılmak üzere planlar yaparken yola bile çıkma fırsatı verilmiyor Hennings’e ve tutuklanıyor.
Burada bir bayanın iç çekişi, zayıflığı, yazıklanmaları ve mağlubiyeti değil kelam konusu olan. Romanda kahramanlık, dayanıklık ya da her zorluğa göğüs germenin harika karakterleri de kelam konusu değil. Olması gereken olması gerektiği üzere; direnci ve zayıflıklarıyla bir bayan, tutuklu geçirdiği vakti, günleri ve saatleri anlatmanın lisanıyla kurguluyor.
Çağla Vera Kılıçarslan, o derece sakin ve okunabilir bir Türkçeyle çevirmiş ki ‘Hapishane’yi, Kor Kitap’tan yayımlanan roman, müstakil bir ’72. Koğuş’ edasıyla okunup irtibat kurulabilecek davette bulunuyor okura.
Kadın olmanın tutuklu ve mahpusta olma hallerini gözlüyor roman boyunca Hennings ve evirip çevirmeden, duru bir lisanla gündelik hayatın akışını, koğuş ve hapishane arkadaşlarıyla bağlantısını, gardiyanlarla, revirle ve işçiyle olan biteni özetliyor. Her şey ve beşerler o kadar fakir ki dünyanın o koşullarında, hırsızlar ve metresler tıpkı meseleyle birbirinin gözünün içine bakıyor.
Yargının da bir lisanı var, o lisanın bayanlardan taraf olmadığı kesinlikle. Savaşın gelip dayandığı ve kararını acı bir yoksullukla dayattığı yerde hapishanede bayan olmanın yaşanır bir tarafı olmasa gerek.
Bir boşluğa eş oluyor ‘Hapishane’ romanı. Art kapakta da yer aldığı üzere Herman Hesse, “Günümüzün en gerçekçi ve etkileyici kitaplarından biri” demiş Hennings’in yazdıkları için. Bir davetle, günü ve saati olan bir davetle gittiği karakoldan bir tutuklu olarak çıkan bayan, vaktin o kışını hapishanede geçirmek zorunda bırakılıyor. Kaçma kuşkusu ne büyük bir tutuklanma sebebi…
Yasa, herkese karşı tıpkı oranda ve adil işlemiyor romanda da, insanlık dışı muameleye maruz kaldıkça, insan farklı gerçekler ve münasebetlerle yüzleşiyor. Benim başıma gelmez, gelmesi için rastgele bir neden de yok esasen diye düşünen sıradan insanın üstüne yargı kararıyla kapanan kapılar, dayanma gücü edinmesi ve çıktığında hayata devam edebilmesi için sınıyor insanı adeta.
‘Hapishane’, 20. yüzyılın başında, bir Dada akımı kurucusu muharrir tarafında kaleme alınmış olabilir fakat günümüz dünyasının türlü ülkelerinde, içeriği ve yalın kurgusuyla, geçerliğini koruyor. Yer yer sertleşen hayat koşullarına karşın, içinde hapishaneyi yaşamaya devam edenlerin de tercih edip okuyabilecekleri bir roman, isimsiz kahramanların perdesini bizim için aralıyor.