Annie Ernaux’nun Nobel konuşması

Ernaux Stockholm Konser yenimahalle Escort Meskeninde Konsert Huset düzenlenen merasimde yaptığı ödül konuşmasında şu tabirleri kullandı

Nereden başlasam Bomboş bir sayfaya bakarak tekraren sordum bu soruyu kendime Kitabı yazmaya girişmemi sağlayacak ve tüm kuşkuları tek bir atakta alıp götürecek o cümleyi o tek bir cümleyi bir nevi anahtarı bulmak zorundaydım güya Bugün o birinci şaşkınlık geçtikten sonra ‘Bunu yaşayan ben miyim sahiden ‘ hayal gücümün insanın içinde gittikçe büyüyen bir dehşet salar halde temsil ettiği bir durumla karşı karşıyayken yeniden tıpkı mecburilik üstüme çöküyor Bana özgürlük ve bu akşam beni davet ettiğiniz bu yerde titremeden konuşacak güç bahşedecek cümleyi bulmak

O cümleyi çok uzaklarda aramama gerek yok Anında beliriveriyor Bütün berraklığı ve kuvvetiyle Keskin Çürütülemez Altmış sene evvel günlüğüme yazmışım ‘Halkımın intikamını almak için yazacağım ‘ Rimbaud nun yakarışından yankılanmış Tüm ebediyet boyunca ismi bir ırka mensup olacağım ben Yirmi iki yaşındaydım çoğunlukla lokal burjuvazinin oğulları ve kızlarıyla birlikte taşra üniversitesinde okuyordum Bir topraksız işçi fabrika emekçisi ve esnaf sülalesinin hal ve hareketleri yüzünden aksanları yüzünden eğitimsizlikleri yüzünden nefret edilen bu insanların son temsilcisi olarak kitap yazmanın muharrir olmanın doğduğunuz toplumsal sınıfla bağlı olan toplumsal adaletsizliğe deva olmaya yeteceğine inanıyordum gururla ve safça Kişisel zaferin asırların tahakkümünü ve yoksulluğunu silebileceğine okulun akademik başarımın tesiriyle bende hâlihazırda yeşerttiği bir illüzyona inanıyordum Ferdî başarılarım insanların maruz kaldığı onca aşağılanma ve hakareti nasıl biraz olsun telafi edebilirdi ki Bu soruyu kendime hiç sormadım Birkaç mazeretim vardı

Okumayı söktüğüm andan itibaren kitaplar yoldaşım oldu kitap okumak da okul dışındaki doğal meşgalem Dükkânında iki müşteri ortasında pek çok roman okuyan ve benim de kitap okumamı dikiş dikmeme ve örgü örmeme yeğleyen annem bu iştahımı güzelce kabarttı Kitapların yüksek maliyeti gittiğim dinî okulda kitaplara kuşkuyla bakılması onları benim için daha da arzulanır kılıyordu Don Kişot Güliver in Seyahatleri Jane Eyre Grimm ve Andersen masalları David Copperfield Rüzgâr Üzere Geçti daha sonra Sefiller Gazap Üzümleri Bulantı Yabancı Okuduklarımı okulun dayattıklarından çok tesadüfler belirliyordu

Edebiyat okumayı seçerek edebiyatın benim için en değerli şeyin hatta kendimi Flaubert in yahut Virginia Woolf un romanlarına yansıtmama ve bunları edebi manada yaşamama vesile olan bir ömür formu olan şeyin içinde kalmayı seçtim Edebiyat benim farkına varmadan toplumsal etrafımın karşısında konumlandırdığım bir kıta üzereydi Ve yazmayı tam olarak gerçekliği tekrar biçimlendirmek olarak görüyordum

Arzumu ve gururumu yatıştıran birinci romanımın tek özelliği yeni bir biçem bulmaya çalışmak olan bir roman iki üç yayıncı tarafından reddedilmesi değildi Bir bayan ile bir erkeğin varoluşu ortasındaki farkın tartısının rollerin toplumsal cinsiyet tarafından belirlendiği doğum denetiminin yasak hamileliğin sonlandırılmasının ise kabahat olduğu bir toplumda derinden hissedildiği ömür durumlarıydı Evli ve iki çocukluydum hocalık yapıyordum konutun tüm işlerinin sorumluluğu bendeydi yazmaktan ve halkımın intikamını alma sözümden günbegün uzaklaşıyordum Kafka nın Dava sındaki ‘Kanun Önünde’ meselini kendi yazgım gözümde canlanmadan okuyamıyordum Sırf benim için yapılmış kapıdan hiç giremeden sadece benim yazabileceğim kitabı yazamadan ölmek

Ama ferdî ve tarihî şartları dikkate almadan söylüyorum bunları Tatil için konuta gitmemden üç gün sonra vefat eden bir baba benim üzere personel sınıfı ailelerden gelen öğrencilere ders anlattığım bir iş dünyanın her yerinde protesto akımları Tüm bu faktörler beni öngörülemez ve köklerimin dünyasına yakın orta sokaklardan ‘halkıma’ geri götürdü ve yazma isteğime bilinmeyen ve mutlak aciliyet niteliği kazandırdı Yirmili yaşlarımın o aldatıcı ‘hiçbir şey hakkında yazma’ meşgalesi yoktu artık artık sorun baskılanan hafızada bulunan ve hakkında konuşulamayanlara dalmak ve halkımın hayatına tesir edecek bir ışık tutmaktı Hem içimde hem dışımda var olan köklerimle arama aralık koyan nedenleri anlamak için yazmaktı problem

Yazarken hiçbir tercih tartışmasız değildir Fakat göçmen olarak artık anne babalarıyla birebir lisanı konuşmayanlar ve sınıf değiştirmiş kimseler olarak artık eski lisanlarına sahip olmayanlar öbür sözlerle düşünürler kendilerini öteki sözlerle tabir ederler fazladan zorluklarla karşılaşırlar İkilem Ustalık kazandıkları ve edebiyat yapıtlarında kökenlerinin dünyasında günlük hayatı işi kişinin toplumdaki yerini tanımlayan hislerden ve sözlerden oluşan o birinci dünyada hayran kaldıkları edinilmiş baskın lisanda yazmanın zahmetini hatta imkânsızlığını kesinlikle hissederler Bir yanda örneğin Albert Camus nün o çok hoş metni ‘Evet ile Hayır Arasında’daki anne ile oğul ortasındaki o samimi etkileşimin lisanı üzere şeyleri isimlendirmeyi öğrendikleri lisan vardır tüm gaddarlığı ve sessizlikleriyle Öbür yanda ise o birinci dünyanın genişlemesini sağlayan ve yükselmelerini borçlu olduklarını hissettikleri vakit zaman gerçek memleketleri bile saydıkları hayranlık duyulan içselleştirilmiş eser modelleri Benim modellerim ortasında Flaubert Proust Virginia Woolf vardı Yazmaya tekrar başladığımda hiçbiri yardımıma koşmadı İçimde uzunluklu boyunca uzanan gediği bulup çıkarmak göstermek ve anlamak için ‘iyi yazmaktan’ ve hoş cümlelerden tam da öğrencilerime yazmayı öğrettiğim cinsten cümlelerden kopmam gerekti Öfke ve alay hatta çiğlik aktaran bir lisanın feryadı bizatihi geliverdi bana küçük düşürülenlerin ve güceniklerin sıklıkla öbürleri tarafından hakir görülmenin utancın ve utanmanın utancının anısına verdikleri yegâne karşılık olarak kullandıkları bir aşırılık baş kaldırma lisanı

Ve toplumsal benliğimdeki gediğin öyküsünü öğrenciyken bana dair olan durumun Fransız devletinin bayanları hâlâ mahkum ettiği durumun gebeliklerin merdivenaltı kürtajcılarda saklı gizli sonlandırılmaya çalışmak zorunda kalınmasının üzerine temellendirmek bana süratle izahtan vareste görünmeye başladı o kadar ki yazmaya başlamanın diğer bir yolunu tahayyül dahi edemiyordum Ve genç kız vücudumun başına gelen her şeyi tasvir etmek istiyordum hazzın keşfini adet görmeyi Ve böylelikle 1974 yılında yayımlanan birinci kitap benim yazımı konumlandıracağım dünyanın hem toplumsal hem feminist dünyanın ben o periyotta farkında olmasam da haritasını çıkarmış oldu Halkımın intikamını almak ve cinsiyetimin intikamını almak o andan sonra tek ve birebir şeye dönüşecekti

İnsan yazmak üzerine de baş yormadan hayat üzerine nasıl baş yorar Yazmanın varlıkların ve şeylerin kabul edilegelmiş içselleştirilmiş temsillerini pekiştirdiğini mi yoksa bunlarda gedik mi açtığını merak etmeden Şiddetli ve alaycı oluşuyla isyankâr yazı boyunduruk altındakilerin halinin bir yansıması değil miydi Okuyucu kültürel bakımdan ayrıcalıklı olduğunda kitaptaki karaktere gerçek hayatta yaklaşacağı üzere dayatmacı ve küçümsemeci bakış açısıyla yaklaşırdı Münasebetiyle esasen babamın anlatacağım kıssasına yöneltildiğinde katlanılmaz ve bana o denli geliyordu ki ihanet niteliğinde olacak bu bakıştan kaçınmak için dördüncü kitabımdan itibaren tarafsız objektif ne metafor ne his emaresi içerdiğinden ‘yavan’ bir yazma formu benimsedim Şiddet taammüden gösterilen bir şey değildi artık kaynağını yazıda değil hakikatlerin kendisinde buluyordu Hem gerçekliği hem de gerçekliğin temin ettiği hissi içeren sözleri bulmak husus ne olursa olsun benim yazma sürecimin süregelen tasası oldu bugün de hâlâ o denli

‘Ben’ demeye devam etmem gerekiyordu Edebi kullanımda müelliften bahsederken birinci tekil şahıs çoğu lisanda konuşmayı öğrendiğimiz andan başlayıp ölene dek varlığımızı sürdürmemizi sağlayan kullanım tercih edilmesi kurmaca olarak sunulan ‘Ben’e kıyasla narsistik kabul edilir O vakte dek hatıratlarında savaştaki kahramanlıklarını anlatan asilzadelerin ayrıcalığı olan ‘Ben’in 18 yüzyıl Fransa sında bir demokratik fetih bireylerin eşitliğinin ve kendi kıssalarının öznesi olma haklarının bir tasdiki olduğunu anımsamakta yarar var tıpkı Jean Jacques Rousseau nun İtiraflar ının girizgâhındaki üzere Ve hiç kimse halktan biri olduğum için okuyucunun dikkatine layık bir şey söyleyemeyeceğimi sav etmesin Nasıl bir muğlaklık içinde yaşamış olursam olayım Hükümdarlardan daha fazla ve daha nitelikli düşünmüşsem ruhumun kıssası onların ruhunun kıssasından daha enteresan demektir

Beni motive eden bu bayağı kibir değil gerçi bununla birlikte ‘Ben’i hem maskülen hem feminen olan bu formu hisleri yakalayıp aktarabilen bir keşif aracı olarak kullanma isteğiydi Hafızanın gömdüğü hisler etrafımızı saran dünyanın bize duyumsatmayı sürdürdüğü hisler her yerde ve her vakit Önkoşul olarak his benim hem kılavuzum hem de araştırmalarımın özgünlüğünün teminatı oldu Lakin ne uğruna Hayat öykümü anlatmak yahut kendimi hayatımın sırlarından azade kılmak uğruna değil yaşanmış bir durumun bir hadisenin romantik bir bağlantının şifresini çözmek ve böylelikle sadece yazının bedene getirebileceği ve bir ihtimal oburlarının şuuruna ve anılarına aktarabileceği bir şeyi ortaya çıkarmak uğruna Aşkın acının ve yasın utancın üniversal olmadığını kim söyleyebilir Victor Hugo şöyle der Birimiz bile sırf kendimize ilişkin bir hayat yaşama onurunu deneyim etmemişizdir Fakat her olay fütursuzca kişisel kipte yaşandığından ‘Bu benim başıma geliyor’ bu olaylar lakin kitaptaki ‘Ben’in bir manada şeffaflaşmasıyla ve okuyucunun ‘Ben’inin bu alanı doldurmasıyla birebir formda yorumlanabilir Öbür formda tabir edilecek olursa bu ‘Ben’in kişi ötesi olmasıyla

Belirli bir okuyucu kategorisi ‘için’ yazmaktan değil bir bayan ve bir içsel göçmen olarak tecrübelerimden ve yaşadığım yılların gitgide uzayan anılarından ve diğerlerinin imgelerini ve sözlerini sunmaya sonsuza dek devam eden şimdiden ‘hareketle’ yazmaktan oluşan yazma taahhüdümü işte bu türlü tasavvur ettim Kendimi yazmaya adamamın aracı olan bu taahhüt bir kitabın özel yaşantıda değişime katkıda bulunabileceği katlanılan ve bastırılan tecrübelerin yalnızlığını paramparça edebileceği ve varlıkların kendilerini tekrar kurgulamalarını sağlayabileceği inancıyla artık katılık halini almış bir inanç destekleniyor Hakkında konuşulamayanların gün yüzüne çıkarılması politiktir

Bunu bugün İran daki bayanlar üzere erkek iktidarını yerinden edecek sözleri bulan ve bu iktidarın en arkaik cinsine karşı ayaklanan bayanların isyanında görüyoruz Fakat ben demokratik bir ülkede yazarken bayanların edebiyat alanındaki yerini düşünmeye devam ediyorum Bayanlar şimdi yazılı eser üreticisi olarak meşruiyet kazanamadı Batı nın entelektüel etrafları dahil olmak üzere dünyada bayanların yazdıkları kitapları basbayağı yok sayan erkekler var bu kitapların isimlerini ağızlarına almıyorlar Yapıtlarımın İsveç Akademisince takdir edilmesi tüm bayan muharrirler için umut işaretidir

Hakkında konuşulamayan toplumsal olguların sadece bunların tesirlerini direkt deneyim eden kimselerin hissettiği sınıf ve veya ırkla ve alışılmış toplumsal cinsiyetle alakalı içselleştirilmiş güç bağlarının gün yüzüne çıkarılmasıyla birlikte kişisel fakat tıpkı vakitte kolektif özgürleşme mümkünlüğü da ortaya çıkar Gerçek dünyayı lisanın tüm lisanların içinde barındırdığı vizyon ve kıymetlerden arındırarak çözmek bu dünyanın yerleşik tertibini baş aşağı etmek hiyerarşilerine çomak sokmaktır

Ama edebi yazarlığın okuyucunun algısına tabi olan politik hareketini olaylar çatışmalar ve niyetler kelam konusu olduğunda benimsemek zorunda olduğumu hissettiğim tavırlarla karıştırmıyorum Ben İkinci Dünya Savaşı ndan sonra muharrirlerin ve entelektüellerin pozisyonlarını Fransız siyasetiyle alakalı olarak belirledikleri ve hayatın olağan akışı içinde toplumsal çabalara katıldıkları savaş sonra kuşağın bir modülü olarak büyüdüm Bu beşerler seslerini çıkarmasalardı ve onların adanmışlıkları olmasaydı bugün işler farklı olur muydu bilmek mümkün değil Bilgi kaynaklarının çoğulluğunun ve manzaraların belirip kaybolma suratının bizi bir cins kayıtsızlığa koşulladığı günümüz dünyasında kişinin sanatına odaklanması şeytana uymasıdır Lakin bu esnada Avrupa da Rusya nın başındaki diktatörün neden olduğu emperyalist savaşın şiddetinin gizlediği bir geri çekilme ve kapanma ideolojisi yükselişte ve şimdiye dek demokratik olagelen ülkelerde süratle yol katediyor Yabancıların ve göçmenlerin dışlanmasında ekonomik bakımdan zayıf olanların geride bırakılmasında bayanların vücutlarının gözetlenmesinde temellenen bu ideoloji benim için ve insanın pahasının her vakit ve her yerde birebir olduğunu düşünen herkes için çok bir tetikte olma halini mecburî kılıyor

Bana bu olabilecek en değerli edebiyat ödülünün verilmesiyle yalnızlık ve kuşku içinde sürdürülen yazma aksiyonundan ve ferdî araştırmadan oluşan çalışmaya parlak bir ışık tutulmuş oluyor Bu ışık benim gözümü kamaştırmıyor Bana verilen Nobel mükafatını şahsî bir zafer olarak görmüyorum Bu mükafatı kolektif bir zafer olarak görmem ise ne kibirden ne de tevazudan Mükafatın onurunu cinsiyetleri yahut toplumsal cinsiyetleri cilt renkleri ve kültürleri ne olursa olsun herkes için daha çok özgürlük eşitlik ve insan onuru umudu taşıyan herkesle ve kâra aç bir azınlığın hayatı tüm halklar için giderek daha yaşanmaz hale getirdiği bir Dünya yı ve gelecek kuşakları müdafaayı sıkıntı edinenlerle paylaşıyorum

Yirmi yaşındayken verdiğim halkımın intikamını alma sözüme artık geri dönüp baktığımda sözümü yerine getirip getirmediğimi söyleyemem Bu kelam sayesinde ve cetlerim erken yaşta ölmelerine neden olan işlere razı gelen çalışkan erkekler ve kadınlar sayesinde onlara edebiyatta çok erken yaşlardan itibaren bana yoldaşlık edip öbür dünyalara erişmemi ve bana kendini hâlâ bir özgürleşme alanı olarak sunan edebiyatın içinde bir bayan ve toplumsal sınıf değiştiren biri olarak sesimi kalıcı kılmak için varoluşa isyan etmek ve varoluşu değiştirmek de dahil olmak üzere öteki varoluş formlarına erişmemi sağlayan sesler topluluğunun ortasında bir yer kazandırabilecek gücü ve öfkeyi edindim

Bu konuşma ilk olarak Parşö men de Çağla Taşkın çevirisiyle yayınlanmıştır