Nicola Davis
Araştırmacılar, şempanzelerin, ‘gösteriş’ yapmak emeliyle birbirlerine objeler gösterdiklerini ve bunu yapmayı sevenlerin yalnızca beşerler olmadığını ortaya çıkardılar. Bir çocukla birlikte vakit geçiren her insanın bildiği üzere, çok küçük çocuklar bile diğerlerine birtakım objeler göstermeyi sever. Ne var ki, şu ana kadar bu davranışın sadece bizim çeşidimiz tarafından sergilendiği düşünülüyordu. Şimdiyse araştırmacılar, bir yaprağı annesine gösteren bir şempanze örneği bulduklarını belirtiyorlar.
KEYFİ BİR DAVRANIŞ
Araştırma ortak müellifi Misyonunu York Üniversitesi’nden Profesör Katie Slocombe, “Onu yemesini teklif etmiyor. Annesinden rastgele bir şey yapmasını da talep etmiyor. Yalnızca ona birlikte bakmasını ve ‘Ah, ne kadar da güzel!’ demesini istiyor” diyor. Ulusal Bilimler Akademisi Bülteni’ne yazan Slocombe ve meslektaşları, tıpkı büyük maymunlar üzere insanların yakın akrabalarının da yalnızca aşikâr gayeler doğrultusunda objeleri işaret ettiğini düşündüklerini aktarıyor. Slocombe, “Kimi vakit bu şempanze topluluğunda tımar edilirken, bedenlerindeki muhakkak bir yeri kaşırlar ve bu davranış ‘buramı kaşımanı istiyorum’ manasına gelir” diyor: “Şayet ellerini bir şeye hakikat uzatıyorlarsa, ‘Bana bunu ver’ demektir.”
Slocombe ve meslektaşları, Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı’nda yaşayan Ngogo isimli şempanze topluluğunu inceledikleri esnada, Fiona ismini verdikleri ergen bir dişinin bir yaprağı temizleyişini gösteren görüntüler kaydettiler; bu, şempanzenin bir yaprağı koparıp ona baktığı ve okşadığı, bilindik bir davranıştı. Daha sonra, Fiona hiç de alışıldık olmayan bir şey yaptı: Yaprağı çabucak yanında oturan annesi Sutherland’e gerçek uzattı. Sutherland sadece gözlerini indirip oraya yanlışsız bakarken Fiona yaprağı daha da ileri uzattı; takım, bunu büyük ihtimalle annesinin verdiği yansıyı görmediği için yaptığını düşünüyor.
Slocombe, “Her seferinde yaprağı annesinin yüzüne daha da yaklaştırdığı üç farklı davranış sergiliyordu” diyor. Lakin Sutherland hem gözlerini hem de başını yaprağa hakikat çevirdikten sonra Fiona yaprağı geri çekerek ve temizlemeye devam ediyordu.
TEK GAYE İLGİYİ BİR ŞEYE ÇEKMEK
Araştırmacılar, mümkün bir açıklama bulmak maksadıyla Ngogo ve Kanyawara topluluklarında yaşayan şempanzelerden en az birinin etrafındaki yaprakları temizleyişini gösteren 84 görüntüyü gözden geçirdiler. Bir yaprak, şempanze onu temizlediği sırada çoklukla birebir anda bir izleyici tarafından izlenirken, şempanzelerin yaprakları yedikleri görülmedi. Bir şempanzenin yaprak temizliğinden evvel ve sonraki davranışlarını kaydeden 58 görüntünün sırf beş tanesi, bu davranış sonrasında öteki bir şempanzeyi tımar ettiklerini ya da onlarla oynadıklarını gözler önüne serdi.
Netice itibariyle, araştırma takımı, Fiona’nın ne yiyecek sunmasının ne de farklı bir aktivite aramasının beklenen göründüğünü söylüyor. Bundan çok, büyük ihtimalle yaprağı annesine göstermek istemişti. Araştırmaya dahil olmayan ve ABD’deki Emory Üniversitesi’nden primatolog olarak vazifesini sürdüren Profesör Frans de Waal, müşahedenin dikkat alımlı olduğunu söz ediyor.
BİRBİRLERİNE BİLGİ AKTARIYORLAR
“Şempanzelerin kendi isteğiyle başkalarına bilgi sunduğu ya da diğerlerine yeni bilgiler öğretebileceklerini savunan bir önermeyi birinci sefer görmüyoruz -bizzat ben de bu çeşit olaylar aktardım- ama bu artık en yeterli belgelenen olay” diyor: “Bu, şempanzelerin ve tahminen öteki maymunların da tıpkı başka bireylerin yaptığı üzere bilgi topladıklarını ve ortada rastgele bir teşvik, ödül ya da kendi çıkarına hizmet etme hedefi yokken bile öteki bireylerle bilgi paylaşmaya istekli olduklarını bildikleri manasına geliyor.”
Slocombe, araştırma grubunun sergilenen davranışa dair sırf bir örnek kaydettiğini kabul ederken, uzmanların bundan sonra misal örnekler arayabileceğini ve hatta daha evvelki imgelerde de bu örneklerden bulabileceğini düşünüyor. Bununla birlikte, yeni soruların ortaya çıkmaya devam ettiğini söylüyor. “Şempanzelerle olan en son ortak ceddimiz, büyük ihtimalle şu anda şempanzelerin yaptığı üzere, bu davranışı ortada bir sergilemiş olabilir” diyor: “Şayet durum böyleyse anlamamız gereken konu, bunu daha fazla yapma motivasyonumuzu artıran seçim baskısının ne olduğu olabilir.”
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)