“İstanbul’un Gözü”, “Kadın Olmanın Günahı”, “Sevan Bıçakçı”, “Kapıyı Açık Bırak” üzere belgesel sinemalarıyla tanınan Ümran Safter’in direktörlüğünü üstlendiği “Kabahat”, 33’üncü Ankara Sinema Şenliği kapsamında izleyicilerle buluştu. Çankırı’da çekimleri gerçekleştirilen sinema, gelenekler, taassup ve batıl inançların ortasında kalan 13 yaşındaki bir kız çocuğunun öyküsünü anlatıyor.
Yapımcılığını Suraj Sharma, imaj direktörlüğünü ise Bertan Özer’in yaptığı sinemanın oyuncu takımında Mina Demirtaş, Ece Demirtürk, Işıl Acaray, Berivan Edebali, Kayra Kalaycı, Eray Yasin Işık ve Mine Demirtaş yer alıyor.
Ümran Safter’le “Kabahat”i ve bayanların toplum tarafından gördüğü baskıyı konuştuk.
“Kabahat” birinci uzun metraj kurmaca sinemanız. Sinema, yaz tatilini babaannesinin yanında köyde geçiren Reyhan’ın erkek hâkim klasik toplumla, bayanların ‘kabahat’ olarak kabul ettiği olgularla tanıştığı bir büyüme ve başkaldırı öyküsü. Sinemanın fikri birinci olarak nasıl ortaya çıktı?
Her öykü bana nazaran biraz otobiyografiktir. “Kabahat”in senaryosunda da kendi çocukluğumdan, arkadaşlarımın öykülerinden esintiler var. Sonuçta hepimiz, tüm bayanlar büyüme sürecinde birebir baskılarla, birebir endişelerle yüzleşiyoruz. Ve bu kaygılarla baş etmenin yollarını da bir formda öğreniyoruz. “Kabahat”i yazmaya yapımcım ve tıpkı vakitte eşim olan Suraj Sharma’nın teşvikiyle başladım. Çocukluğumda yaşadığım ve ona anlattığım bir kıssadan çok etkilenmişti. Bu kıssanın uzun metraj sinemaya dönüşmesini çok istedi ve bunun için çok uğraş verdi. Tüm bu süreçte senaryo danışmanım Zafer Şengül’ün de katkısı çok büyük oldu.
‘TÜM DİYALOGLARIN GERÇEKÇİ OLMASINI İSTEDİM’
‘Ergenliğe yeni adım atan’ bir karakteri yazarken nelerden etkilendiniz? Sinema bir başkaldırı öyküsü anlatsa da didaktik bir anlatım tercih etmiyor. Bu anlatımı bilerek mi tercih ettiniz?
Senaryoyu yazdığım periyotta kıssanın geçtiği Çankırı’nın Akçavakıf Köyü’nde epey vakit geçirdim. Burası birebir vakitte benim doğduğum ve belirli bir yaşa kadar yaz tatillerini geçirdiğim bir yer. Köyde bayanlarla ve kız çocuklarıyla sohbet imkanı buldum. Hurafelerin, din soslu taassubun bayanları nasıl cendereye aldığını daha da yakından gözlemledim. Ayrıyeten senaryomda anlattığım bir olayın, gerçekte yaşanması da beni derinden sarstı. Tıpkı köyden 26 yaşındaki iki çocuk annesi bir bayan, cin çarptı diye hoca hoca dolaştırılıyordu. Halbuki beyninde tümör vardı ve istemsiz yüzünün kasılması yalnızca bundan ötürüydü. Eşi ve ailesi durumu fark ettiğinde iş işten geçmişti ve uzun bir koma sürecinden sonra hayatını kaybetti. Bu olay, sinemaya olan inancımı ve dileğimi daha da pekiştirdi. Anadolu’da bu durumda olan pek çok bayan var.
“Kabahat”i yazarken tüm diyalogların gerçekçi olmasını istedim. Birebir vakitte yerin, oyunculukların, çekim tekniğinin ve ışık kullanımının da doğal olmasını istedim. Sinemanın manzara direktörlüğünü yapan Bertan Özer ile sinemanın estetiği üzerinde epey çalıştık. Her Şeyin altının kalın çizgilerle çizildiği, her görüşün keskin harflerle anlatıldığı toplumsal medya çağında duru, yalın ve sade bir sinema yapmak istedik.
Film, Reyhan’ın İstanbul’daki ömrünü, annesinin kentte nasıl olduğunu paylaşmıyor izleyiciyle. Reyhan ve ailesi İstanbul’da nasıl bir hayat sürüyor?
Reyhan, İstanbul’da kenar mahallede yaşayan bir personel çocuğu. Her yaz tatilini babaannesinin köyünde geçiriyor tıpkı benim yaz tatillerini köyde geçirdiğim üzere. Köy ömrü klasik kültür kodlarıyla şekillenmiş, inanç sistemiyle belirlenen, bu nedenle bireyi, kişiselliği, farklılıkları, yeniyi çarçabuk kabul edebilecek bir ortam olmaktan epeyce uzak. Reyhan, bu yüzden de hayata dair kendi gücüyle, klasiğin dayatmasından ortaya çıkan bir karabasanın ortasında kalıyor ve kendince bundan kurtulmanın yollarını arıyor.
Filmde günlerce süren su kesintisi nedeniyle Reyhan’ın ‘çarpılma korkusu’ yaşaması, ‘kirli’ hissetmesi üzere sembolik manalar bulunuyor. Bayanların ‘kirli hissetmesini, günümüzde dahi bu üzere dehşetler yaşamasını nasıl yorumluyorsunuz?
Hikâyenin de ana temasını oluşturan regl konusu, hala büyük oranda tabu olma özelliğini koruyor. Hala konuşulması ayıp sayılıyor. Hala pedler siyah poşetlerde satılıyor. Görece olarak daha muhafazakar yerlerde bu taassup bayanlar açısından çok daha sıkıntılı bir hal alıyor. Daha geçenlerde bir belediyenin bayan öğrencilere dağıttığı pedler dinci medyada epey tenkit konusu olmuştu.
‘KADIN, VAROLUŞSAL KİMLİĞİ GEREĞİ KABAHATLİ OLARAK NİTELENİYOR’
Film, ataerkil toplumun genç kızlara regl olmalarından itibaren uyguladığı baskıyı açık açık, kurgu değilmişçesine yansıtıyor perdeye. Toplumun normlarına nazaran hareket etmeyen bayanların yaptığı her hareket, söylediği her cümle ‘kabahat’ sayılıyor. Bayanların, kız çocukların bu şartlar içinde yaşaması hakkında neler söylemek istersiniz? Toplum olarak neler yapılmalı, ilerleyeceğimiz daha çok uzun yollar var mı?
Bizim üzere ülkelerde ahlakın odağına bayanın nezareti ve kontrolü sıkıntısı yerleştiriliyor. Güya doğuştan günahkâr olma hali yalnızca bayanların omzuna yüklenmiş durumda.
Kadın, günahkâr olmaya en yakın, ahlakı bozma potansiyeli en yüksek öge olarak görülüyor. Yani varoluşsal kimliği gereği kabahatli olarak niteleniyor. Patriyarkanın dayattığı ömür biçimine sorgusuz sualsiz boyun eğmesi bekleniyor. Lakin bayanlar artık sinemada Reyhan’ın babaannesine söylediği üzere “ yeter” diyebiliyor. Bugün Türkiye’de çok güçlü bir feminist bayan hareketinden bahsetmek mümkün. Yüzyıllardır baskı altında tutulan bayanların yeri geldiğinde erkeklere nazaran çok daha mert hareketler ürettiğini düşünüyorum. Çünkü yanı başımızda İranlı bayanlar vefatı göze alarak yobaz rejime karşı büyük bir başkaldırı başlattılar. Harikulade ilham verici bir isyan. Afganistan’da keza bayanlar öldürülme kıymetine okula gitmeye çalışıyorlar. Gıpta ve gururla takip ediyorum.
Kadınların toplum tarafından gördüğü baskı vb. üzere mevzuları eril bakış anlatımından çıkarıp bir bayan gözüyle yansıtmak çok kıymetli. Sinemada bayan olmak dahi ‘kadın yönetmen’ tabiriyle ayrılıyor. Bir bayan olarak bölümün bu tarafını nasıl değerlendirirsiniz?
Ben uzun yıllar yazılı ve görsel medyada muhabir ve editör olarak çalıştım. Bayansanız, sınıfsal olarak fakir bir aileden geliyorsanız, aslında bütün bölümlerde olduğu üzere daima daha çok çalışmak zorunda kalıyorsunuz. Benim durumum da aşağı üst böyleydi. Ancak sızlanmadan üretmeye, kendimi var etmeye çalıştım. Gazetecilik dönemimde de belgesel yönetirken de bayan sıkıntısına, azınlık sıkıntısına daima daha hassas olmaya çalıştım.
‘SENARYOYU ÖZGÜRCE YAZDIM, SİNEMASI ÖZGÜRCE ÇEKTİM’
Filmin çekimleri nasıl geçti, ne üzere zorluklar yaşadınız?
“Kabahat”i küçük bir takımla yaklaşık iki haftada çektik. Köyde, benim büyüdüğüm konutu de Reyhan’nın babaannesinin konutu olarak tasarladık. Çankırı’daki kent sahnelerinde yerleri ve insanları da tüm doğallığı ile sinemanın içine aldık. Bu nedenle kent sahnelerinin çekimleri nispeten daha sıkıntı oldu. Sinemanın hiçbir sürecinde mali dayanak almadık. Tahminen de böylesi daha düzgün oldu. Senaryoyu özgürce yazdım, sineması özgürce çektim, külliyen bağımsız bir sinema oldu. Sinemada Reyhan’ı oynayan Mina Demirtaş, Şükran karakterini oynayan Ece Demirtürk birinci sinema tecrübeleri olmasına karşın fevkalâde iş çıkardılar. Her ikisi de Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde ödül aldılar. Işıl Acaray da babaanne karakterinde bütün klişe köy bayanı tasvirinin ötesinde muazzam bir oyunculuk sergiledi. Oyuncu koçumuz tıpkı vakitte sinemada de rolü bulunan Eray Yasin Işık’ın çocuk oyuncuları sete hazırlamamda çok büyük katkısı oldu.
Baştan beri tercihim, büyük olayları kovalayan öykülerden çok insan hallerinin yansıtıldığı minimalist biçimde sinemalar yapmaktı. Bunu “Kabahat” ile yapma talihi buldum.
“Kabahat”ten evvel çok sayıda belgesele imza attınız. Belgesel ve kurmaca ortasındaki farklar hakkında ne söylemek istersiniz?
Benim için belgesel ile kurmaca ya da deneysel sinema ortasında hiçbir fark yok. Bana nazaran her kurmaca sinema belgesel, her belgesel sinema kurmacadır. Ortasında son derece bulanık bir çizgi var. Kurmaca sinema, belgesel sinema ayrımının hala Türkiye’de tartışılıyor olmasına kendi açımdan mana veremiyorum.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı?
“Kabahat”, üçlemenin birinci sineması. İkinci sinema bekaret ile ilgili olacak ve senaryo yazımını daha yeni bitirdim. Üçlemenin üçüncüsü ise bayan cinayetiyle ilgili. İkinci sinemanın hazırlıklarına önümüzdeki yıl başlayacağız. Umarım sineması çekebilecek altyapıyı oluşturabiliriz.